و قرآن را بر تو فرستاديم تا آنچه براى مردم نازل شده است، براى آنها بيان كنى و آشكارسازى، شايد آنان بينديشند.
در آيه يادشده دقت كنيد، مىفرمايد: «تبيّن» و نمىگويد: «لتقراً» يا «ليتلو» و اين نشانه آن است كه پيامبر (ص) علاوه بر تلاوت، بايد حقايق قرآنى را روشن كند.
بنابراين انتظار اينكه مصاديق و جزئيات در قرآن بيايد، همانند اين است كه انتظار داشته باشم همه جزئيات در قانون اساسى كشور ذكر شود. اينك برخى از روشهاى قرآنى را در مقام معرفى افراد بيان مىكنيم:
1. معرفى به نام
گاهى شرايط ايجاب مىكند كه فردى را به نام معرفى كنند، چنانكه مىفرمايد: و مبشّراً برسولٍ يأتى من بعدى اسمه احمد (2)، (عيسى مىگويد): من به شما مژده پيامبرى را مىدهم كه پس از من مىآيد و نامش احمد است.
در اين آيه حضرت مسيح، پيامبر پس از خويش را به نام معرفى مىكند و قرآن نيز آن را از حضرتش نقل مىنمايد.
2. معرفى با عدد
و گاهى شرايط ايجاد مىكند كه افرادى را با عدد معرفى كند، چنانكه مىفرمايد: و لقد أخذ الله ميثاق بنىاسرائيل و بعثنا منهم اثنى عشر نقيباً .... (3) و خدا از فرزندان اسرائيل پيمان گرفت و از آنان دوازده سرگروه برانگيختم.
3. معرفى با صفت
بعضى اوقات شرايط ايجاب مىكند كه فرد مورد نظر را با اوصاف معرفى كند، چنانكه پيامبر خاتم را در تورات و انجيل، با صفاتى معرفى كرده است.
الذين يتّبعون الرسول النّبىّ الأمّىّ الذى يجدونه مكتوباً عندهم فى التوراة و الإنجيل يأمرهم بالمعروف و ينهاهم عن المنكر و يحلّ لهم الطيّبات و يحرّم عليهم الخبائث و يضع عنهم إصرهم و الأغلال التى كانت عليهم .... (4)
كسانى كه از رسول و نبى درس ناخواندهاى پيروى مىكنند كه نام و خصوصيات او را در تورات و انجيل نوشته مىيابند، كه آنان را به نيكى دعوت كرده و از بدىها بازشان مىدارد، پاكىها را براى آنان حلال كرده و ناپاكىها را تحريم مىنمايد و آنان را امر به معروف و نهى از منكر مىكند و بارهاى گران و زنجيرهايى كه بر آنان بود، از ايشان برمىدارد ...
با توجه به اين روش، انتظار اينكه اسامى دوازده امام با ذكر نام و اسامى پدر و مادر در قرآن بيايد، يك انتظار بىجا است؛ زيرا گاهى مصلحت در معرفى به نام است و گاهى معرفى به عدد و احياناً معرفى با وصف.
مسائل زيادى وجود دارد كه قرنها ماية جنگ و جدل و خونريزى در ميان مسلمانان شده است، ولى قرآن درباره آنها به طور صريح و قاطع كه ريشهكن كننده نزاع باشد سخن نگفته است، مانند:
- صفات خدا عين ذات اوست يا زائد بر ذات؟
- حقيقت صفات خبرى مانند استوارى بر عرش چيست؟
- كلام خدا قديم يا حادث است؟
- خلقت بر اساس جبر استوار است يا اختيار؟
اين مسائل و امثال آنها هر چند از قرآن قابل استفاده است، ولى آن چنان شفاف و قاطع كه نزاع را يك سره از ميان بردارد، در قرآن وارد نشده است و حكمت آن در اين است كه قرآن مردم را به تفكّر و دقت در مفاد آيات دعوت مىكند، بيان قاطع همه مسائل، به گونهاى كه همه مردم را راضى سازد، بر خلاف اين اصل است.
معرفى به نام، برطرف كننده اختلاف نيست
پرسشگر تصور مىكند كه اگر نام امام و يا امامان در قرآن مىآمد، اختلاف از بين مىرفت، در حالى كه اين اصل كليّت ندارد؛ زيرا در موردى تصريح به نام شده ولى اختلاف نيز حاكم گشته است.
بنىاسرائيل، از پيامبر خود خواستند فرمانروايى براى آنان از جانب خدا تعيين كند تا تحت امر او به جهاد بپردازند و زمينهاى غصبشده خود را باز ستانند و اسيران خود را آزاد سازند. آنجا كه گفتند:
إذ قالوا لنبىّ لهم ابعث لنا ملكاً نقاتل فى سبيلالله. (5)
آنان به يكى از پيامبران خود گفتند: براى ما فرمانروايى معين كن تا به جنگ در راه خدا بپردازيم ...
پيامبر آنان به امر الهى فرمانروا را به نام معرفى كرده، گفت: إنّ الله قد بعث لكم طالوت ملكاً ... (6) به راستى كه خدا طالوت را به فرمانروايى شما برگزيده است.
با وجودى كه نام فرمانروا به صراحت گفته شد، آنان زير بار نرفتند و به اشكال تراشى پرداختند و گفتند:
أنّى يكون له الملك علينا و نحن أحقّ بالملك منه و لم يؤت سعةً من المال ... (7)
از كجا مىتواند فرمانرواى ما باشد، حال آنكه ما به فرمانروايى از او شايستهتريم، و او توانمندى مالى ندارد؟ ...
اين امر، دلالت بر آن دارد كه ذكر نام براى رفع اختلاف كافى نيست، بلكه بايد شرايط جامعه، آماده پذيرايى باشد. چه بسا ذكر اسامى پيشوايان دوازدهگانه، سبب مىشد كه آزمندان حكومت و رياست به نسلكشى بپردازند تا از تولد آن امامان جلوگيرى كنند، چنانكه اين مسئله درباره حضرت موسى (ع) رخ داد و به قول معروف:
صد هزاران طفل سر ببريده شد/ تا كليمالله موسى زنده شد
درباره حضرت مهدى (عج) هم كه اشارهاى به نسب و خاندان ايشان شد، حساسيتهاى فراوانى پديد آمد و خانه حضرت عسكرى (ع) مدتها تحتنظر و مراقبت بود تا فرزندى از او به دنيا نيايد و در صورت تولد، هر چه زودتر به حيات او خاتمه دهند.
در پايان يادآور مىشويم: همانطورى كه گفته شد، قرآن بسان قانون اساسى مىباشد و انتظار اينكه همه چيز در آن آورده شود، كاملًا بىمورد است. نماز و روزه و زكات نيز كه از عالىترين فرائض اسلام است به طور كلى در قرآن وارد شده و تمام جزئيات آنها از سنّت پيامبر (ص) گرفته شده است.
